Αν και ο ακριβής μηχανισμός με τον οποίο τα επεξεργασμένα τρόφιμα σχετίζονται με την παχυσαρκία δεν έχει πλήρως αναγνωριστεί, ωστόσο σύμφωνα με πρόσφατη ανασκόπηση έχουν προταθεί οι εξής πιο πιθανοί μηχανισμοί:
- Τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα είναι συνήθως ενεργειακά πυκνότερα και πλουσιότερα σε ζάχαρη, κακά λιπαρά (δηλαδή κορεσμένα και τρανς λιπαρά οξέα) και αλάτι. Με άλλα λόγια τα τρόφιμα αυτά μπορούν να χαρακτηριστούν και ως «βόμβες θερμίδων», καθώς σε μικρό όγκο (συγκριτικά με τα μη-επεξεργασμένα φυσικά αντίστοιχα τρόφιμα) περιέχουν πολλές θερμίδες.
- Πολλά εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως γλυκά, μπισκότα, κέικ, αποτελούν πηγή «κακών» (επεξεργασμένων/ εξευγενισμένων) υδατανθράκων, οι οποίοι φαίνεται να επηρεάζουν τα επίπεδα της ινσουλίνης, αυξάνοντας την αναβολική της δράση στην αποθήκευση λίπους.
- Η κατανάλωση εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων, πλούσιων σε «κακούς» υδατάνθρακες και «κακά» λιπαρά επηρεάζει τους μηχανισμούς της επιβράβευσης και ενδέχεται να αυξήσει την επιθυμία για τσιμπολόγημα. Παράλληλα λόγω των φυσικών και δομικών χαρακτηριστικών τους ενδέχεται να μειώνουν το αίσθημα του κορεσμού με αποτέλεσμα την υπερκατανάλωση τροφής.
- Είναι εξαιρετικά βολικά στην κατανάλωσή τους και σε συνδυασμό με τις μεγάλες μερίδες οδηγούν επίσης στην υπερκατανάλωση.
- Τέτοιες τροφές συνδέονται με επιβλαβείς διατροφικές συμπεριφορές που έχουν συσχετιστεί ισχυρά με υπερφαγία και αυξημένο σωματικό βάρος, όπως ασυνείδητη και γρήγορη κατανάλωση τροφής και κατανάλωση τροφής με παράλληλες δραστηριότητες, όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης.
Τα τελευταία χρόνια φαίνεται ολοένα και περισσότερο πως η θεραπεία της παχυσαρκίας δεν είναι τόσο απλή και μονοδιάστατη, όπως μόνο η μείωση των θερμίδων και η επίτευξη ενός ενεργειακού ελλείμματος. Πολυάριθμοι παράγοντες βάζουν το λιθαράκι τους είτε στην δημιουργία του προβλήματος του υπερβάλλοντος βάρους, είτε στην διατήρησή του. Ένας από τους πιο πρόσφατα μελετημένους επιβαρυντικούς παράγοντες φαίνεται να είναι η κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων.
Επεξεργασμένα τρόφιμα και υγεία
Τα επεξεργασμένα τρόφιμα, ωστόσο, πέραν της συσχέτισής τους με το υπερβάλλον σωματικό βάρος, έχουν και μία ιδιαιτέρως επιβαρυντική δράση στην γενικότερη υγεία του οργανισμού. Κατά την επεξεργασία κάποιων τροφίμων, όπως του κρέατος και του ψαριού, ιδιαίτερα σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες παράγονται ορισμένα ξενοβιοτικά (ουσίες που είναι «ξένες» προς το σώμα) με πιθανή καρκινογόνο δραστηριότητα. Πιο συγκεκριμένα, η αυξημένη κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το εντερικό μικροβίωμα, αυξάνοντας την τοξικότητα του εντέρου, κατάσταση η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας τροποποιητικός παράγοντας για την ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου.
Η προστατευτική δράση της βιταμίνης Ε
Ένας ουσιαστικός μας σύμμαχος στην προάσπιση της υγείας μας, είναι αναμφίβολα η λήψη βιταμίνης Ε. Ανήκει στην κατηγορία των ισχυρά αντιοξειδωτικών και αντιφλεγμονωδών ουσιών, η οποία συμβάλλει στην προστασία των κυττάρων μπλοκάροντας τις ελεύθερες ρίζες που δημιουργούνται από τα επεξεργασμένα τρόφιμα μειώνοντας τις βλάβες και τις αλλοιώσεις των κυττάρων.
Ακόμα, φαίνεται πως έχει προστατευτική δράση ενάντια σε διάφορες παθήσεις όπως καρδιακές παθήσεις, νευρολογικά προβλήματα κ.α.
Πλούσιες πηγές βιταμίνης Ε είναι οι ηλιόσποροι, τα αμύγδαλα, τα φουντούκια, το φυστικοβούτυρο, το σπανάκι, το μπρόκολο, το ακτινίδιο, το μάνγκο, η τομάτα, ενώ σε περίπτωση που η διατροφή μας δεν είναι πλήρης και ισορροπημένη, η συμπληρωματική πρόσληψη βιταμίνης Ε, φαίνεται να συμβάλλει επίσης θετικά στη δημιουργία της προστατευτικής αντιοξειδωτικής ασπίδας.
Τι εννοούμε, όμως, με τον όρο «επεξεργασμένα τρόφιμα»;
Στη βιβλιογραφία τα τρόφιμα χωρίζονται σε:
- ανεπεξέργαστα ή ελαφρώς επεξεργασμένα τρόφιμα, δηλαδή ζωικής ή φυτικής προέλευσης τρόφιμα τα οποία δεν έχουν υποστεί βιοχημική επεξεργασία και δεν τους έχουν προστεθεί συστατικά όπως ζάχαρη, αλάτι, λίπος. Τα ελαφρώς επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν τροποποιηθεί με βασικό σκοπό την κατανάλωση και την συντήρησή τους χωρίς αυτό να αλλάζει τη θρεπτική τους αξία. Τέτοια τρόφιμα είναι τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά, το κρέας, τα ολικής άλεσης δημητριακά, οι ανάλατοι ξηροί καρποί και το γάλα.
- επεξεργασμένα τρόφιμα, δηλαδή τα τρόφιμα της προηγούμενης κατηγορίας που τους έχουν προστεθεί ζάχαρη, αλάτι, λίπος ή άλλα μαγειρικά συστατικά. Τέτοια τρόφιμα είναι το τυρί, οι κομπόστες φρούτων και λαχανικών, το ψωμί, οι κονσέρβες, τα καπνιστά κρέατα και ψάρια και οι αλατισμένοι ξηροί καρποί.
- και εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα, δηλαδή τα τρόφιμα που έχουν υποστεί βιομηχανική επεξεργασία και έχουν προστεθεί συστατικά όπως υδρογονωμένα έλαια, σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης, αρωματικοί παράγοντες και γαλακτοματοποιητές. Τέτοια τρόφιμα είναι τα αναψυκτικά, τα μπισκότα, τα αλμυρά σνακ όπως κρακεράκια και πατατάκια, τα δημητριακά πρωινού, τα προμαγειρεμένα συσκευασμένα γεύματα, τα γλυκά, τα αρτοπαρασκευάσματα.
Τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα είναι αυτά που φαίνεται να σχετίζονται με το υπερβάλλον σωματικό βάρος και την παχυσαρκία.